توسط : در عصری که زنجیره‌های تأمین مواد غذایی از مرزها عبور کرده و به شبکه‌هایی پیچیده و در هم تنیده تبدیل شده‌اند، پدیده‌ای نگران‌کننده با نام “تقلب غذایی” (Food Fraud) در حال گسترش است. تقلب غذایی به هرگونه فریب عمدی برای کسب منافع اقتصادی اطلاق می‌شود که شامل تغییر ماهیت، کیفیت، منشاء یا بسته‌بندی محصولات غذایی یا مواد اولیه آن‌هاست. این پدیده، که از آلودگی‌های ناخواسته متفاوت است، اکنون با رشدی بی‌سابقه، نه تنها سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد، بلکه به اعتبار و سودآوری صنعت غذا در سطح جهانی آسیب می‌رساند. گزارش‌ها حاکی از افزایش چشمگیر حوادث تقلب غذایی در سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران پس از همه‌گیری‌ها و بحران‌های اقتصادی، است که نشان‌دهنده آسیب‌پذیری فزاینده سیستم غذایی جهانی است.
انواع تقلب غذایی بسیار متنوع و پیچیده هستند. برخی از رایج‌ترین اشکال آن شامل تقلب (Adulteration)، مانند افزودن مواد ارزان‌تر یا غیرمجاز به محصول (مثلاً افزودن روغن‌های ارزان به روغن زیتون یا ملامین به شیر)، و جایگزینی (Substitution) که در آن یک ماده گران‌قیمت با جایگزین ارزان‌تری (مانند فروش ماهی ارزان به جای ماهی گران یا گوشت اسب به جای گوشت گاو) تعویض می‌شود. رقیق‌سازی (Dilution) محصولی باارزش با مایعی ارزان (مانند آب یا سایر روغن‌ها در عسل یا روغن زیتون)، برچسب‌گذاری نادرست و تحریف اطلاعات (Mislabeling/Misrepresentation) در مورد منشاء، کیفیت، گونه، یا ارگانیک بودن محصول، و همچنین جعل برند (Counterfeiting) از دیگر شیوه‌های رایج هستند. خطرناک‌ترین پیامد برای مصرف‌کنندگان، خطرات بهداشتی ناشی از افزودن مواد سمی، آلرژن‌های پنهان یا تولید محصولات در شرایط غیربهداشتی است که می‌تواند منجر به بیماری‌های شدید یا حتی مرگ شود. علاوه بر این، مصرف‌کنندگان دچار زیان مالی می‌شوند (پرداخت بیشتر برای محصولی با کیفیت کمتر) و اعتماد عمومی به برندها، خرده‌فروشان و نهادهای نظارتی از بین می‌رود.
دلایل اصلی افزایش تقلب غذایی، ریشه در پیچیدگی فزاینده زنجیره‌های تأمین جهانی دارد. این زنجیره‌ها اغلب طولانی، تکه‌تکه و غیرشفاف هستند و مواد اولیه ممکن است از طریق چندین کشور و واسطه عبور کنند که ردیابی و نظارت را دشوار می‌سازد. فشارهای اقتصادی، از جمله تورم بالا، افزایش هزینه‌های مواد اولیه و تلاش برای حفظ سود، انگیزه‌های قوی برای فعالیت‌های متقلبانه ایجاد می‌کند. همچنین، ضعف در نظارت‌های رگولاتوری، کمبود منابع برای بازرسی‌های دقیق، و تفاوت در استانداردهای بهداشتی و کیفی در کشورهای مختلف، به مجرمان امکان می‌دهد تا از شکاف‌های موجود در سیستم بهره‌برداری کنند. مجموعه‌ای از بحران‌های جهانی نظیر درگیری‌های ژئوپلیتیکی، تغییرات اقلیمی و همه‌گیری‌ها نیز با ایجاد بی‌ثباتی و اختلال در عرضه، زمینه را برای تشدید تقلبات فراهم آورده‌اند.
روش‌ها و راهکارهای مبارزه با تقلبات غذایی: ابزارهای نوین و همکاری‌های بین‌المللی
برای مقابله با این موج فزاینده تقلبات غذایی، نیاز به یک رویکرد جامع و چندوجهی است که تمامی حلقه‌های زنجیره تأمین را در بر گیرد:
۱. راهکارهای مبتنی بر فناوری:
- بلاک‌چین (Blockchain): استفاده از بلاک‌چین می‌تواند شفافیت و ردیابی بی‌نظیری را در طول زنجیره تأمین فراهم کند. هر مرحله از تولید، فرآوری، حمل‌ونقل و توزیع محصول می‌تواند ثبت و غیرقابل تغییر باشد، که امکان تقلب را به شدت کاهش می‌دهد.
- هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (ML): این فناوری‌ها قادرند حجم عظیمی از داده‌های تجاری را تحلیل کرده و الگوهای مشکوک یا ناهنجاری‌ها را که می‌تواند نشان‌دهنده تقلب باشد، شناسایی کنند. همچنین، در مدل‌سازی پیش‌بینی‌کننده برای شناسایی نقاط آسیب‌پذیر در زنجیره تأمین کاربرد دارند.
- تست‌های تحلیلی پیشرفته: روش‌های نوین آزمایشگاهی مانند DNA بارکدینگ برای شناسایی گونه‌های واقعی مواد غذایی، طیف‌سنجی (مثل NIR و FTIR) برای آنالیز ترکیب شیمیایی، و تحلیل ایزوتوپی برای تعیین منشاء جغرافیایی، می‌توانند به سرعت اصالت محصولات را تأیید کنند. کیت‌های تست سریع نیز امکان تشخیص تقلب در محل را فراهم می‌آورند.
۲. تقویت همکاری‌ها و نظارت:
- مشارکت عمومی-خصوصی: همکاری نزدیک بین دولت‌ها، شرکت‌های خصوصی (تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، خرده‌فروشان) و مؤسسات تحقیقاتی برای اشتراک‌گذاری دانش و منابع ضروری است.
- همکاری بین‌المللی: تقلب غذایی یک مشکل فرامرزی است، لذا همکاری‌های بین‌المللی (مثلاً از طریق اینترپل و یوروپل) برای تبادل اطلاعات و هماهنگی اقدامات اجرایی حیاتی است.
- اشتراک‌گذاری اطلاعات: ایجاد پایگاه‌های داده‌ای مشترک از حوادث تقلب غذایی در صنعت برای هشدار سریع و پیشگیری.
۳. مقررات سختگیرانه و اجرای قاطع:
- قوانین و مجازات‌های شدیدتر: تدوین قوانین بازدارنده و افزایش مجازات برای متقلبان.
- افزایش بازرسی‌ها و منابع نظارتی: اختصاص بودجه و نیروی انسانی کافی به نهادهای رگولاتوری برای بازرسی‌های منظم و هدفمند.
- قابلیت ردیابی کامل: الزام قانونی برای ردیابی کامل محصولات از مزرعه تا قفسه فروشگاه.
- آگاهی‌بخشی به مصرف‌کنندگان: آموزش مردم برای شناسایی محصولات مشکوک و گزارش تخلفات.
تحلیل نهایی فارمافود نیوز:
موج فزاینده تقلبات غذایی در زنجیره‌های تأمین جهانی، یک تهدید چندوجهی و پیچیده برای سلامت عمومی، اقتصاد و اعتماد مصرف‌کننده است. از منظر فارمافود نیوز، این پدیده نشان‌دهنده آسیب‌پذیری سیستم‌های غذایی جهانی در برابر نوسانات اقتصادی و ضعف‌های نظارتی است. راه‌حل این چالش، نه در اقدامات مقطعی، بلکه در ایجاد یک اکوسیستم ایمنی غذایی تاب‌آور و هوشمند نهفته است که با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته (نظیر بلاک‌چین و هوش مصنوعی)، تقویت همکاری‌های بین‌بخشی و بین‌المللی، و اعمال سختگیرانه قوانین، از منافع سودجویان جلوگیری کند. فارمافود نیوز تاکید دارد که سلامت و اصالت غذا خط قرمز اصلی است و تمامی ذی‌نفعان، از تولیدکننده تا مصرف‌کننده و نهادهای دولتی، باید با مسئولیت‌پذیری کامل، برای ساختن آینده‌ای که در آن غذای سالم و ایمن حق همگان باشد، تلاش کنند.
