توسط : مقدمه: از برچسب “ارگانیک” تا واقعیت مزرعه
مفهوم ارگانیک فراتر از یک واژه ساده بر روی بسته‌بندی است؛ این یک سیستم جامع از تولید است که سلامت خاک، گیاه، حیوان و انسان را در نظر می‌گیرد.
چرا به مجوزهای ارگانیک نیاز داریم؟ (از تقلب تا اعتماد)
بازار محصولات ارگانیک به دلیل قیمت بالاتر و تقاضای رو به رشد، همواره مستعد سوءاستفاده و تقلب بوده است. بدون وجود یک سیستم نظارتی و گواهی‌دهی معتبر، هر کسی می‌تواند ادعای ارگانیک بودن محصول خود را داشته باشد، در حالی که ممکن است از هیچ یک از اصول کشاورزی ارگانیک پیروی نکرده باشد. مجوزهای ارگانیک دقیقاً برای جلوگیری از این سوءاستفاده‌ها و ایجاد شفافیت و اعتماد در بازار طراحی شده‌اند. آن‌ها تضمین می‌کنند که محصولی که شما می‌خرید، تحت نظارت‌های دقیق قرار گرفته و مطابق با استانداردهای تعریف شده ارگانیک تولید شده است.
استانداردها و قوانین اولیه در ایران: گام‌های نخستین
ایران، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، با هدف ساماندهی تولید و عرضه محصولات ارگانیک، گام‌های مهمی در تدوین استانداردها و قوانین برداشته است. اولین استاندارد ملی ارگانیک ایران در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸ میلادی) تدوین شد و پس از آن، سازمان ملی استاندارد ایران مسئولیت نظارت بر این استانداردها را بر عهده گرفت. این استانداردها شامل جزئیات دقیقی درباره روش‌های کشت، پرورش دام، فرآوری، بسته‌بندی و حتی حمل و نقل محصولات ارگانیک هستند.
مرجع اصلی نظارت بر گواهی‌دهی ارگانیک در ایران
در ایران، سازمان ملی استاندارد ایران به عنوان مرجع اصلی تعیین استانداردها و نظارت بر فرآیند گواهی‌دهی محصولات ارگانیک فعالیت می‌کند. این سازمان، صلاحیت شرکت‌های بازرسی و گواهی‌دهی ارگانیک را تأیید می‌کند و بر عملکرد آن‌ها نظارت دارد.
فرآیند گواهی‌دهی ارگانیک در ایران: مسیری پیچیده اما ضروری
تولیدکننده برای دریافت گواهینامه ارگانیک، باید مراحل مشخصی را طی کند که نشان‌دهنده تعهد او به اصول کشاورزی ارگانیک است.
۱. تدوین و ابلاغ استانداردهای ملی:
این مرحله بر عهده سازمان ملی استاندارد ایران است که با همکاری صاحب‌نظران و متخصصان، استانداردهای ملی ارگانیک را تدوین و به‌روزرسانی می‌کند. این استانداردها بر پایه اصول بین‌المللی کشاورزی ارگانیک (مانند استانداردهای IFOAM) هستند.
۲. نقش شرکت‌های بازرسی و گواهی‌دهی:
- صلاحیت‌دهی: شرکت‌های بازرسی و گواهی‌دهی ارگانیک، نهادهای مستقلی هستند که توسط سازمان ملی استاندارد ایران تأیید صلاحیت می‌شوند. این شرکت‌ها، وظیفه اصلی بازرسی و تأیید مزارع و کارخانجات ارگانیک را بر عهده دارند.
- بازرسی‌های سالانه: این شرکت‌ها به صورت دوره‌ای (معمولاً سالانه) از مزارع، واحدهای فرآوری و بسته‌بندی بازدید می‌کنند تا از رعایت کامل استانداردهای ارگانیک اطمینان حاصل کنند. این بازرسی‌ها شامل بررسی سوابق کشت، خرید بذر، نوع کود و آفت‌کش مورد استفاده (که باید طبیعی و مجاز باشند)، مدیریت آب و خاک، و جلوگیری از آلودگی متقاطع با مزارع غیر ارگانیک است.
۳. دوره گذار (Conversion Period): صبر برای تأیید ارگانیک
- یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند ارگانیک شدن، “دوره گذار” است. کشاورزانی که قصد دارند به صورت ارگانیک فعالیت کنند، باید حداقل ۲ تا ۳ سال (بسته به نوع محصول و استاندارد) از آخرین باری که از سموم شیمیایی یا کودهای مصنوعی در مزرعه خود استفاده کرده‌اند، صبر کنند. در طول این مدت، خاک و محیط مزرعه باید از آلودگی‌های شیمیایی پاک شوند.
- محصولاتی که در این دوره تولید می‌شوند، نمی‌توانند برچسب “ارگانیک” داشته باشند، بلکه ممکن است با عنوان “در حال گذار به ارگانیک” یا مشابه آن به فروش برسند.
۴. صدور گواهینامه ارگانیک:
پس از تأیید رعایت کامل استانداردها و گذراندن موفقیت‌آمیز دوره گذار، شرکت بازرسی گواهینامه ارگانیک را صادر می‌کند. این گواهینامه دارای اعتبار زمانی مشخصی است و باید به صورت دوره‌ای (معمولاً سالانه) تمدید شود.
۵. نشان‌های (لوگوهای) ارگانیک معتبر در ایران:
برای اینکه مصرف‌کننده بتواند محصول ارگانیک واقعی را تشخیص دهد، باید به دنبال نشان ملی ارگانیک ایران (یک دایره سبز رنگ با برگ درخت و نوشته ارگانیک) و همچنین لوگوی شرکت بازرسی گواهی‌دهنده بر روی بسته‌بندی باشد. این نشان‌ها تضمین‌کننده رعایت استانداردها هستند.
چالش‌ها و موانع در مسیر توسعه محصولات ارگانیک در ایران
با وجود پیشرفت‌ها، هنوز هم چالش‌هایی در مسیر توسعه و نظارت بر محصولات ارگانیک در ایران وجود دارد.
۱. آگاهی و فرهنگ‌سازی پایین مصرف‌کننده:
بسیاری از مردم هنوز به طور کامل با مفهوم ارگانیک، تفاوت آن با محصولات طبیعی یا سالم، و اهمیت برچسب‌ها و گواهینامه‌ها آشنا نیستند. این موضوع باعث می‌شود برخی فروشندگان از این ناآگاهی سوءاستفاده کرده و محصولات غیر ارگانیک را با نام “ارگانیک” عرضه کنند.
۲. هزینه‌های بالای تولید و گواهی‌دهی:
همانطور که قبلاً اشاره شد، تولید ارگانیک پرهزینه‌تر است. هزینه‌های مربوط به دریافت و تمدید گواهینامه نیز بار مالی اضافه‌ای برای کشاورزان ایجاد می‌کند که می‌تواند مانعی برای ورود کشاورزان بیشتر به این عرصه باشد.
۳. کمبود زیرساخت‌های بازرسی و آزمایشگاهی:
نیاز به تعداد کافی شرکت‌های بازرسی تأیید صلاحیت شده و آزمایشگاه‌های مجهز برای بررسی باقیمانده سموم و کیفیت خاک، یکی از چالش‌هاست.
۴. سوءاستفاده و تقلب در بازار:
متاسفانه، برخی افراد و شرکت‌ها با برچسب‌گذاری نادرست یا فروش محصولات غیر ارگانیک به جای ارگانیک، اعتماد مصرف‌کنندگان را خدشه‌دار می‌کنند. این موضوع نیاز به نظارت‌های شدیدتر و برخورد قاطع با متخلفین دارد.
۵. دسترسی محدود و توزیع نامناسب:
محصولات ارگانیک هنوز به طور گسترده در تمام فروشگاه‌ها و نقاط کشور در دسترس نیستند، که این موضوع می‌تواند دسترسی مصرف‌کنندگان را محدود کند.
راهکارهای توسعه و ارتقاء مجوزهای غذایی ارگانیک در ایران
برای غلبه بر چالش‌ها و توسعه بازار محصولات ارگانیک در ایران، می‌توان از راهکارهای زیر بهره گرفت.
۱. افزایش آگاهی عمومی و آموزش مصرف‌کننده:
- کمپین‌های آموزشی: سازمان ملی استاندارد، وزارت جهاد کشاورزی و نهادهای مدنی باید کمپین‌های آگاهی‌بخشی گسترده‌ای را برای آموزش مصرف‌کنندگان درباره مفهوم ارگانیک، اهمیت گواهینامه‌ها و نحوه تشخیص محصولات واقعی ارگانیک راه‌اندازی کنند.
- شفافیت در اطلاعات: اطلاعات مربوط به تولیدکنندگان ارگانیک و شرکت‌های بازرسی باید به راحتی در دسترس عموم قرار گیرد.
۲. حمایت‌های دولتی از کشاورزان ارگانیک:
- یارانه و تسهیلات: ارائه یارانه‌های هدفمند برای خرید نهاده‌های ارگانیک، اعطای وام‌های کم‌بهره و تسهیل فرآیند دریافت تسهیلات بانکی می‌تواند کشاورزان را به سمت کشت ارگانیک تشویق کند.
- مشاوره و آموزش: ارائه آموزش‌های رایگان یا کم‌هزینه توسط متخصصان کشاورزی ارگانیک می‌تواند به کشاورزان در گذراندن دوره گذار و رعایت استانداردها کمک کند.
۳. تقویت زیرساخت‌های نظارتی و بازرسی:
- افزایش تعداد شرکت‌های بازرسی: تسهیل فرآیند تأیید صلاحیت و افزایش تعداد شرکت‌های بازرسی معتبر برای پوشش‌دهی بیشتر مزارع.
- تجهیز آزمایشگاه‌ها: سرمایه‌گذاری در تجهیز آزمایشگاه‌های پیشرفته برای تست باقیمانده سموم و تأیید کیفیت محصولات.
- نظارت دقیق‌تر بر بازار: تشدید بازرسی‌ها و نظارت بر فروشگاه‌ها برای مقابله با سوءاستفاده و برچسب‌گذاری‌های نادرست.
۴. ترویج و توسعه بازارهای محلی ارگانیک:
ایجاد بازارهای محلی کشاورزان ارگانیک می‌تواند به حذف واسطه‌ها، کاهش قیمت برای مصرف‌کننده و افزایش سود برای کشاورز کمک کند.
۵. همکاری‌های بین‌المللی:
استفاده از تجربیات کشورهای پیشرو در زمینه کشاورزی ارگانیک و همکاری با سازمان‌های بین‌المللی می‌تواند به ارتقاء استانداردهای ملی و توسعه صادرات محصولات ارگانیک ایران کمک کند.
نتیجه‌گیری: آینده‌ای سالم‌تر با کشاورزی ارگانیک و نظارت دقیق
مجوزهای غذایی ارگانیک در ایران، ستون فقرات اعتماد در بازار محصولات سالم هستند. این مجوزها، فرآیندی پیچیده اما حیاتی را برای اطمینان از اینکه محصولی که به دست مصرف‌کننده می‌رسد، واقعاً بدون سموم و مطابق با اصول کشاورزی پایدار تولید شده، فراهم می‌کنند. با وجود چالش‌ها، پتانسیل ایران در تولید محصولات ارگانیک بسیار بالاست. با افزایش آگاهی عمومی، حمایت قاطع از کشاورزان و تقویت زیرساخت‌های نظارتی، می‌توانیم به سمتی حرکت کنیم که نه تنها سفره‌هایمان سالم‌تر شوند، بلکه کشاورزی پایدار در کشورمان نیز به شکوفایی کامل برسد و ایران به یکی از پیشروان منطقه در تولید محصولات ارگانیک تبدیل شود. این یک سرمایه‌گذاری در سلامت فردی و آینده محیط زیست ماست.
سوالات متداول (FAQs)
چگونه می‌توانم از ارگانیک بودن یک محصول در ایران مطمئن شوم؟
برای اطمینان، به دنبال نشان ملی ارگانیک ایران (یک دایره سبز رنگ با برگ درخت و نوشته ارگانیک) و لوگوی شرکت بازرسی گواهی‌دهنده بر روی بسته‌بندی محصول باشید. این دو نشان با هم، تضمین می‌کنند که محصول تحت نظارت و تأیید یک مرجع معتبر قرار گرفته است. همچنین، خرید از فروشگاه‌های معتبر و تخصصی محصولات ارگانیک نیز توصیه می‌شود.
استاندارد ملی ارگانیک ایران چیست؟
استاندارد ملی ارگانیک ایران (ISIRI 11000) مجموعه‌ای از قوانین و مقررات است که توسط سازمان ملی استاندارد ایران تدوین شده و جزئیات مربوط به تولید، فرآوری، بسته‌بندی و برچسب‌گذاری محصولات ارگانیک را پوشش می‌دهد. این استانداردها با توجه به اصول و استانداردهای بین‌المللی کشاورزی ارگانیک (مانند IFOAM) تنظیم شده‌اند.
دوره گذار در کشاورزی ارگانیک چیست و چرا اهمیت دارد؟
دوره گذار، مدت زمانی (معمولاً ۲ تا ۳ سال) است که یک مزرعه باید بدون استفاده از هیچ‌گونه مواد شیمیایی مصنوعی کشت شود تا خاک و محصولات آن از باقیمانده سموم قبلی پاک شوند و آماده دریافت گواهینامه ارگانیک شوند. اهمیت آن در این است که تضمین می‌کند محصول نهایی واقعاً عاری از آلاینده‌های شیمیایی است و سیستم کشاورزی به پایداری زیستی رسیده است.
آیا همه محصولات “طبیعی” یا “سالم” ارگانیک هستند؟
خیر، این یک اشتباه رایج است. عبارت “طبیعی” یا “سالم” بر روی بسته‌بندی محصولات لزوماً به معنای ارگانیک بودن آن‌ها نیست. این عبارات تنها به این معنی هستند که محصول ممکن است حداقل فرآوری شده یا فاقد برخی افزودنی‌ها باشد. تنها محصولاتی که دارای نشان رسمی گواهینامه ارگانیک از یک نهاد معتبر باشند، به عنوان ارگانیک شناخته می‌شوند.
نقش شرکت‌های بازرسی در فرآیند گواهی‌دهی ارگانیک چیست؟
شرکت‌های بازرسی، نهادهای مستقل و تأیید صلاحیت شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران هستند. وظیفه آن‌ها، بازدید منظم و دقیق از مزارع، واحدهای فرآوری و بسته‌بندی است تا اطمینان حاصل کنند که تمام مراحل تولید محصول، مطابق با استانداردهای ملی ارگانیک انجام می‌شود. این شرکت‌ها گزارش‌های بازرسی خود را به سازمان ملی استاندارد ارائه می‌دهند و پس از تأیید، گواهینامه ارگانیک را صادر می‌کنند.
